Hunting and Collecting. Sammy Baloji
JAGEN EN VERZAMELEN
“Het zou kunnen dat de economie – elk economisch stelsel – uiteindelijk kan worden herleid tot twee logische en technische activiteiten, namelijk jagen en verzamelen, en dat we ons daarvan, hoewel het anders lijkt, nooit echt hebben losgemaakt.”
(Achille Mbembe)
Hunting & Collecting is de titel van Sammy Baloji’s tentoonstelling en onderzoeksproject. Het is ontleend aan Achille Mbembe’s formulering en andersom, de woorden van Mbmebe zijn een reflectie op het onderzoek van Baloji. De ontmoeting tussen beide hedendaagse denkers gaat verder dan de creatie van woorden en beelden. Beiden zoeken ze naar denkmodellen, onder meer door de verbeelding als een sociale praktijk te zien, als een vorm van arbeid waarbij individuele en lokale voorstellingen met globale mogelijkheden worden verbonden.
Deze woorden klinken wellicht ingewikkeld, maar in het licht van Sammy Baloji’s tentoonstelling kunnen we ze hopelijk anders en beter formuleren. De tentoonstelling vindt zijn vertrekpunt in een nieuwe serie fotomontages van Baloji. Ze zijn gebaseerd op een historisch document, met name het fotoalbum van commandant Henri Pauwels. Het gaat om jachttaferelen, een visie op een streek en haar inwoners vanuit het oogpunt van de jager die zijn activiteiten wenst vast te leggen. Ze dateren van zijn expeditie naar de toenmalige kolonie Belgisch-Congo in 1911-1913 en tonen bijvoorbeeld ook de sporen van prille industrialisering. Sammy Baloji heeft de regio van de Grote Meren aan de hand van Pauwels’ foto’s opnieuw proberen in kaart te brengen. In zijn fotomontages vermengt hij een hedendaagse reportage van Chrispin Mvano met de historische fotobeelden (uit een album dat in zijn geheel het karakter van een rariteitenkabinet heeft gekregen). Hoe verhouden beide werkelijkheden zich tot elkaar? Welke andere factoren vallen buiten de blik van de fotomontage?
Baloji vroeg aan Patricia Van Schuylenbergh, wetenschappelijk medewerker van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika te Tervuren, om het album van Pauwels historisch te situeren. Hij liet de exploitatie van grondstoffen onderzoeken. Welk verband is er tussen mineralen en etnische conflicten? Hoeveel NGO’s zijn werkzaam (geweest) in het zuiden en het noorden van Kivu? Op deze manier maakt Sammy Baloji een abstract onderzoeksveld concreet. Hij brengt mensen en verhalen vanuit verschillende plekken en contexten met het onderzoek en in het onderzoek-doen samen. Deze manier van werken, deze manier om gegevens en feiten op te zoeken en over gegevens samen met anderen na te denken, heeft Sammy Baloji ook toegepast door meerdere kunstenaars en hun documenten voor de tentoonstelling uit te nodigen en te selecteren: Georges Senga, Claus Sinzomene, Manu Riche, Renzo Martens, Salomé Laloux, Chris Marker en Alain Resnais. Historische en hedendaagse elementen en gegevens circuleren. Het is een soort van permanente staat van mobiliteit en de motor van een creatief denken. Tegelijkertijd laat het ons op een andere manier naar de (koloniale) geschiedenis en hedendaagse realiteit van een regio in Congo kijken. Het is vooral de basis voor het opbouwen en uitvouwen van een kritisch discours.
Hoe verhoudt de museumcollectie zich binnen een onderzoeksveld naar migratie, exploitatie van grondstoffen, industrie versus landbouw, etnische conflicten en oorlogssituaties? Welke verbindingspunten zijn er tussen de verbeelding en de politiek/ sociale realiteit in de prenten van James Ensor en documenten uit het fotoarchief van het Museum voor Midden-Afrika? Sammy Baloji nodigt ons ook uit om een aantal werken van Constant Permeke, Oscar Jespers, Jan van de Kerckhove, Guido Geelen, Jan Fabre, Sven Augustijnen, Marie-Jo Lafontaine en Jane Graverol in dialoog met het begrippenpaar ‘jagen en verzamelen’ te plaatsen. Hiermee laat hij ons opnieuw kijken naar het kunstwerk. Het is niet louter een product van de fantasie. Het kunstwerk of de arbeid van de verbeelding is geen vlucht uit de realiteit en bovendien meer dan een aangename manier om zijn of haar vrije tijd te besteden. Wat gebeurt er met de informatie van kunstwerken in een verzameling, met documenten in een archief? Waar is de jacht en waar is de verzameling?
Deze tentoonstelling is dankzij de genereuze medewerking van verschillende personen en instellingen tot stand gekomen: Guido Gryseels en de medewerkers van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika te Tervuren, Jan Goossens en Paul Kerstens van KVS Brussel, Theater aan Zee en de Dienst Cultuur van de Stad Oostende waardoor de tentoonstelling Loopgraven in Afrika en Hunting & Collecting een meerwaarde voor de bezoeker kunnen betekenen.
Mu.ZEE-medewerker Anouck Clissen heeft Sammy Baloji als curator begeleid. Samen met Inne Gheeraert en de kunstenaar hebben ze deze brochure met verschillende teksten uitgewerkt. Voor nog meer informatie en vooral voor ideeën waar we als museum en als burger aan willen meewerken, verwijs ik ook naar het interview met Achille Mbembe op de website (klik hier) van het tijdschrift Rekto Verso: hoe kunst de toekomst voedt.
Phillip Van den Bossche
directeur Mu.ZEE, Oostende
Er werd een combiticket uitgewerkt met de ‘Loopgraven in Afrika 1914-1918’ (Venetiaanse Gaanderijen). Ze maakt ook deel uit van het Bato Congo-luik op TAZ deze zomer.